معیار بهترین دوستى ها
نخستین نکته اى که در اینجا باید بر آن تأکید شود این است که دوستى و محبت داراى مراتب و درجاتى است. نباید تصور کرد که دوستى بین افراد، یکسان است. حقیقت این است که دوستان مراتب مختلفى دارند؛ بعضى به عنوان دوست کامل شناخته مىشوند زیرا از همة ویژگیها و شرایط یک دوست کامل برخوردارند و بعضى شرایط کمترى را در خود جمع کرده اند. با مطالعة احادیث و روایات هم به این مطلب پى مىبریم که دوستان به چند نوع تقسیم شده اند:
الصَّداقَةُ مَحْدُودَةٌ فَمَنْ لَمْ تَکُنْ فیهِ تِلْکَ الْحُدُودُ فَلا تَنْسِبْهُ اِلى کَمالِ الصَّداقَةِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ فیهِ شَیْءٌ مِنْ تِلْکَ الْحُدُودِ فَلا تَنْسِبْهُ إلى شَیْءٍ مِنَ الصَّداقَةِ أوَّلُها أنْ یَکُونَ سَریرَتُهُ وَ عَلانِیَتُهُ لَکَ واحِدَةً وَ الثّانِیَةُ أنْ یَرى زَیْنَکَ زَیْنَهُ و شَیْنَکَ شَیْنَهُ وَ الثّالِثَةُ أنْ لا یَغُرَّهُ عَنْکَ مالٌ وَ لا وَلایَةٌ وَ الرَّابِعَةُ أنْ لا یَمْنَعَکَ شَیْئاً مِمّا تَصِلُ إلَیْهِ مَقْدِرَتُهُ وَ الْخامِسَةُ أنْ لا یُسْلِمَکَ عِنْدَ النَّکَبات. (8)
امام صادق (علیه السلام) فرموده است:
دوستى و رفاقت حدودى دارد. کسى که واجد تمام آن حدود نیست، دوست کامل نیست و آن کس که داراى هیچ یک از آن حدود نباشد اساساً دوست نیست.
اوّل آنکه: ظاهر و باطن رفیقت نسبت به تو یکسان باشد.
دوّم آنکه: زیبایى و آبروى تو را جمال خود ببیند و نازیبایى تو را نازیبایى خود بداند.
سوّم آنکه: دست یافتن به مال و یا رسیدن به مقام، روش دوستانة او را نسبت به تو تغییر ندهد.
چهارم آنکه: در زمینة رفاقت از آنچه و هرچه در اختیار دارد نسبت به تو مضایقه نکند.
پنجم: تو را در مواقع آرام و مصائب ترک نگوید.
شما تا چه اندازه مایل هستید که اینچنین دوستانى داشته باشید؟ آیا آرزوى همیشگى شما نیست که با این گونه افراد رفاقت کنید؟
با اطمینان مىتوان گفت که اینها دوستان برتر هستند و اگر دوستانى با این خصوصیات پیدا کردید، بدانید کیمیایى یافته اید که نباید آن را به آسانى از دست داد زیرا ارتکاب چنین خطایى از خرد به دور است و همان گونه که امام صادق (علیه السلام) مىفرماید: دوستى برادران مؤمن، جزئى از دین مىباشد و شخص عاقل مراقب دین خود است. (9)
آن حضرت در حدیث دیگرى فرمود: رفقاى صمیمى سه دسته اند:
1. کسى که مانند غذا از لوازم ضرورى زندگى به حساب مىآید و آدمى در همة حالات به وى نیازمند است؛ که او رفیق عاقل است.
2. کسى که وجود او براى انسان به منزلة یک بیمارى رنج آور است؛ و آن رفیق احمق است.
3. رفیقى که وجودش نافع و به منزلة داروى شفابخش و ضدّ بیمارى است؛ که او رفیق روشنفکر بسیار عاقل است. (10)
تفاوت بین دوستان و مراتب دوستى احتیاج به دلیل و برهان ندارد. لابد شما در زندگى دوستانى داشته اید که دوستى با آنان عذاب آور است و به این ترتیب همیشه سعى مىکنید خود را از او دور نگه دارید. در مقابل بعضى هستند که انسان حاضر است با صرف ساعتها وقت و طى مسافتهاى طولانى و یا با تحمل رنج و مشقّت، او را پیدا کند و ساعتى با او همنشین باشد. این مطلب همان چیزى است که ما از آن به عنوان مراتب دوستى یاد کردیم.
